Na podstawie przeprowadzonych zajęć ze skulpturoterapii dla instruktorów osób
z niepełnosprawnościami w Koninie w Fundacji Podaj Dalej.
Glina jest bardzo dobrym tworzywem na zajęcia dla szerokiego odbiorcy. Jest tworzywem plastycznym, bezpiecznym, stosunkowo niedrogim. Daje szeroki zakres możliwości pracy. Nie ma jednego szablonu na zajęcia i wykorzystanie gliny. W konstruowaniu zajęć najważniejsze są dwa elementy:
– dobranie gliny oraz organizacja pracy / pracowni (elementy technologii ceramiki)
– dobranie poziomu zajęć / metody pracy do specyfiki grupy docelowej i możliwości psycho-fizycznych uczestnika.
Jak widać, nie wymieniłam tutaj konkretnych konspektów zajęć – konspekty i pomysły zawsze powinny wychodzić z dwóch powyższych założeń. Zajęcia, jakie prowadziłam były skierowane do instruktorów, a moim celem nie było pokazanie im konkretnych scenariuszy (bo są to osoby kreatywne i pomysłowe). Celem było przekazanie im wiedzy technologicznej o ceramice oraz wiedzy z zakresu metod pracy, aby mogli sami dopasować zajęcia do grup, z którymi pracują.
Część 1
Specyfika gliny.
Glina plastyczna jest bezpieczna i jeśli nie ma medycznych przeciwskazań do pracy z nią, nie stanowi problemu. Są dwie rzeczy, na jakie natknęłam się w swojej pracy: należy zwracać uwagę na osoby alergiczne. W rzadkich przypadkach bywa, że glina wywołuje czerwone plamy na skórze, powoduje szorstkość, podrażnienie. Warto wtedy spróbować wyeliminować gliny kolorowe i wprowadzić do pracy tylko glinę jasną lub białą, wysokotopliwą. W większości przypadków objawy ustają. Drugim przypadkiem były osoby z atopowym zapaleniem skóry: glina bardzo szybko wysusza skórę. Należy być na to wyczulonym i indywidualnie ocenić takie przypadki. W sytuacji, gdy skóra jest zdrowa, wystarczy używać po zajęciach tłustego kremu lub innych emolientów.
Po pracy zaleca się sprzątać podłogę w pracowni ceramicznej, ponieważ sucha glina kruszy się, gromadzi na podłodze i wzbija w powietrze powodując zakurzenie. Dla czystości powietrza zalecane jest sprzątanie podłogi na sucho i na mokro.
Na rynku funkcjonuje kilkaset gatunków gliny. Aby ułatwić jej dobór do zajęć, pogrupowałam je na 3 rodzaje, według zawartości szamotu:
- glina z zawartością szamotu 0,2-0,5mm (najchętniej zawartość od 15% do 30%). Taka glina nada się do prac płaskich, dużych, do pracy metodą wyciskania i kształtowania formy w rękach, do małych rzeźb, do metody wałeczkowo-wstążkowej. Dość krucha po wyschnięciu.
- Glina z zawartością szamotu powyżej 1 mm, tj. 1, 1-2, 1-3 mm, (zawartość od 5% do około 15%). Taka glina nada się do rzeźb, doklejania, swobodnego modelowania. Nadaje się do dużych prac. Glina ta „wybacza błędy”, tj. nie schnie tak szybko w palcach, co daje więcej czasu na jej formowanie. Dość krucha po wyschnięciu.
- Glina tłusta bez szamotu. Taka glina jest do małych prac, idealna do tworzenia małych form, biżuterii, drobiazgów z jednej bryły, figurek itp. Stabilna po wyschnięciu.
Glina jest plastyczna i mokra, należy ją przechowywać w szczelnych workach. Po wyjęciu z opakowania zaczyna systematycznie wysychać. Proces wysychania zaczyna się już w momencie rozpoczęcia pracy, dlatego najważniejszym zadaniem w planowaniu jest zaplanowanie zajęć w czasie.
Zaopatrzeni w tę wiedzę o glinie, możemy planować pracę dla uczestników.
Część 2
Kształtowanie formy w rękach.
To najprostsza forma modelowania. Polega na tym, że uczestnik dostaje kęs gliny do rąk i metodą wyciskania, duszenia palcami, zgniatania, rozciągania itp. stara się „kulce” nadać pożądany kształt, np. kuli, głowy, miski itp. Ta metoda jest łatwa, nadaje się do osób, które mają obie ręce sprawne na tyle, że jedna ręka może pomóc drugiej. Nadaje się do osób na wózkach, bo można pracować biorąc kęs gliny na kolana. Szczególnie nadaje się dla osób niedowidzących, ponieważ cała praca powstaje z jednego kawałka i osoby te nie muszą szukać i doklejać kolejnych elementów, ale czują pod palcami cały swój warsztat pracy. W tej metodzie nie są potrzebne żadne narzędzia, pracują dłonie, palce, nadgarstki. Dodatkowym atutem tej pracy jest stosunkowo czysty warsztat pracy w pracowni, ponieważ instruktor ma pod kontrolą ilość wydanej gliny, mały odpad i mały bałagan na podłodze. Należy pamiętać, że glina szybko wysycha, więc w tej metodzie robimy zajęcia krótkie.
Budowa z płata.
To wdzięczna forma budowania. Wałkuje się plaster gliny i z niego tworzy formy:
- formy płaskie: wałkowanie wałkiem oraz podciąganie krawędzi, wyciskanie stempli, odciskanie elementów roślinnych itp. To metoda bardzo prosta. Może z niej korzystać nawet osoba ze spastycznymi rękami lub tylko jedną ręką sprawną, nie wymaga dużych możliwości motorycznych a daje efekt, który cieszy uczestnika. Jest to najprostsza forma pracy, nadaje się do osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności fizycznej, z osobami z niepełnosprawnością intelektualną, z osobami o sporych ograniczeniach motorycznych. Glina schnie wolniej niż w metodach pracy z gliną w ręku, więc jest to znakomita metoda dla osób, które pracują wolniej.
- Formy przestrzenne: stawianie plastra pionowo i konstruowanie rzeźb, figur przestrzennych. Ta metoda różni się tylko tym, że jest bardziej skomplikowana i wymaga większych możliwości motorycznych. Podołają jej tylko osoby sprawniejsze. Budowa z plastra nie zawsze sprawdza się przy pracy z osobami niedowidzącymi (odciskanie gotowych szablonów itp. daje raczej efekt wizualny, nie dotykowy). Jednak można ją zaadaptować do pracy z osobami niedowidzącymi do budowy płaskich mis, talerzy, płaskorzeźby.
Lepienie metodą wałeczkowo-wstążkową
To metoda budowania form wertykalnych. Nadaje się dla osób, które poradzą sobie motorycznie z wałkowaniem gliny, sklejaniem wałków razem i zacieraniu ich. Nadaje się znakomicie dla osób niedowidzących, ponieważ nie wymaga narzędzi ani żadnego zaplecza innych elementów. Daje duże możliwości do budowania dużych form, w tym prawidłowo skonstruowanych rzeźb (wybranych, czyli pustych w środku). W tej formie nie trzeba wykorzystywać narzędzi, całe dłonie pracują. Tą metodą można wykonywać naczynia, ale również tworzyć zaawansowane rzeźby. Glina dobrze pracuje w tej metodzie, można stosować metodę doklejania kolejnych kawałków gliny i kształtowania elementów rzeźby.
Podsumowanie
Chciałabym zaznaczyć, że szystkie powyższe metody pokazane są od strony osiągnięcia efektu: tj. co da się zrobić daną metodą. Należy pamiętać, że nie zawsze jest to celem pracy. Wielu uczestników czuje radość z samego obcowania z miękkim, poddającym się tworzywem, jakim jest glina. Bardzo mocno podkreślam, aby nie zapominać o pracy nastawionej nie na efekt, ale na samo działanie: gniecenie, rozciąganie, wciskanie, zmiany kształtu bez celu i efektu. Pamiętajmy o radości i satysfakcji uczestników w samym kontakcie z gliną.
Aby im to w pełni umożliwić, instruktor powinien pamiętać o przygotowaniu warsztatu pracy. Idealny warsztat byłby następujący: dobrana glina, dobry, stabilny stół, który można ubrudzić. Wszystkie elementy dodatkowe, typu tkaniny, folie zabezpieczające stoły mogą być „przeszkadzaczem” dla osób z niepełnosprawnością. Jeśli mamy na czymś lepić, a nie możemy na stole, lepsze będą deski zamiast materiału i folii. Nie stosujemy wody, gdyż znacznie utrudnia pracę w glinie i powoduje duży bałagan w pracowni. Ograniczyć ilość narzędzi i stosować schludny warsztat pracy: większość metod opiera się na pracy dłoni, wystarczy mieć kilka szpatułek do rzeźbienia szczegółów. Bardziej pomożemy osobom niedowidzącym, jeśli zadbamy o otoczenie ich pracy i zabezpieczymy ją przed zniszczeniem, niż pomagając w samej pracy.
Magdalena Kopiczko
Poznań, 27.03.2021
Magdalena Kopiczko,
ceramik przez większość swojego życia, doświadczony, praktykujący garncarz. Prowadzi otwartą pracownię w Poznaniu z ofertą szkoleń dla ceramików i amatorów.
Prywatnie mama, wychowująca dzieci według koncepcji Jespera Juula.
https://www.facebook.com/bialawierzba
https://www.facebook.com/ceramikakopiczko
Artykuł powstał dzięki współpracy w ramach projektu „Arteterapia drogą do twórczej integracji V” współfinansowanego ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz 1%.
