Warsztat zaplanowano na 24 godziny zajęć praktycznych z omówieniem i informacją zwrotną od uczestników po każdym bloku zajęciowym. Program został zbudowany w oparciu o ekspresję ciała
i elementy komunikacji niewerbalnej z drobnym udziałem słowa.
W pracy z osobami z niepełnosprawnościami zwrócenie uwagi na ciało jego ekspresję i komunikat wyrażany często w zastępstwie tego co mogłoby być powiedziane słowem jest bardzo ważnym elementem komunikacji, obserwacji i zrozumienia tego co chce nam powiedzieć druga osoba.
Dlatego pierwszy cykl zajęciowy poświęciliśmy zwróceniu uwagi na to co widać a czego nie widać w drugim człowieku.
Uczestnicy mogli sami opowiedzieć o tym co ich zdaniem jest widoczne a co nie w nich samych a potem skonfrontować to z opinią innych. Taka forma zajęć integracyjnych pozwala na bliższe przyjrzenie się każdej osobie w grupie, w której będziemy pracować przez 3 dni. Zwrócenie uwagi na poszukiwanie zadań i form do integracji grupy było tu też ważnym elementem. Instruktor powinien poszukiwać swoich pomysłów na tego typu formy poznawcze bez obawy porażki i nie bać się używać własnych pomysłów.
W początkowej fazie zwrócona została również uwaga na potrzebę rozgrzania ciała, jeśli zamierzamy z nim popracować w czasie warsztatu. Element rozgrzewki jest tak samo ważny jak późniejsze zadania w pracy z ciałem, dobrze przeprowadzona rozgrzewka dostosowana do pory dnia i energii grupy może pozwolić na zrealizowanie zadań na dużo lepszym poziomie. Zwróciłem tutaj uwagę na różnice pracy z grupą na początku dnia i wieczorem.
Kolejnym ważnym elementem warsztatu była praca z przestrzenią, określenie swojego miejsca w przestrzeni z zastanowieniem się, dlaczego je wybieram i jak jest moja relacja z tym miejscem, w pracy z osobami z niepełnosprawnościami często możemy się spotkać z tym, że ktoś bardzo lubi być tylko w jednym miejscu sali, warto się temu poprzyglądać czy jest to relacja z miejscem czy osobami w pobliżu czy konkretnym przedmiotem a może temperaturą powietrza.
Orientacja w przestrzeni pozwala na lepszą pracę sceniczną, umiejętność wyczuwania swojej przestrzeni do grania pozwala zaistnieć aktorowi w pełni a także buduje umiejętność współpracy z innymi osobami na scenie. Możliwość poruszania się w przestrzeni z zamkniętymi oczami zmusza do odtwarzania sobie tej przestrzeni w wyobraźni a dzięki temu również bardziej się tej przestrzeni przyglądamy, wprowadzono tu ćwiczenia oparte na liderze i osobie, która ufa swojemu przewodnikowi.
Była możliwość sprawdzenia się w roli prowadzącego i bycia prowadzonym, porównania uczuć i emocji jakie towarzyszą tym rolą. Praca z przestrzenią została rozszerzona o działanie w przestrzeni zewnętrznej w podziale na grupy uczestnicy realizowali zadanie przedstawienie sobie pewnego wydarzenia bez użycia słowa. Grupa musiała wykorzystać przestrzeń i świadomie ją wybrać by realizacja zadania była prostsza a przestrzeń i elementy tam się znajdujące miały w tym pomóc.
Wprowadzenie elementów improwizacji kontaktowej pozwoliło uruchomić pracę obu półkul mózgowych dzięki przejęciu sterowania ciałem przez inne osoby, ćwiczenia zwracały uwagę na partnerowanie, proces twórczy i brak możliwości ułożenia planu działania. Improwizacje często prowadziły do bardzo twórczych procesów, w których uczestnicy mogli pobyć „tu i teraz”. W czasie tej formy pracy zwrócono uwagę, że posiadamy różne energie i różne ciała a możliwe jest zrozumienie i wspaniała współpraca, podkreślono tu możliwość takiej pracy niezależnie od wad naszego ciała i ograniczeń ruchowych.
Elementy pracy opierały się komunikacji niewerbalnej włączone tutaj zostały ćwiczenia typu „lustro” i „bliźniak” powoli udało się przechodzić z pracy dwójkowej na trójkową i dalej grupową, grupa mogła zapoznać się z wariacjami tych dwóch ćwiczeń i pokazaniem jak je dostosować do różnych niepełnosprawności. Zwrócono tu uwagę, że wysiłek fizyczny jest nieodzownym elementem pracy z ciałem i nie należy go absolutnie unikać, gdyż tylko taka praca prowadzi i rozwoju, i samozadowolenia po wykonaniu zadań. Dużą role w tej pracy odegrała relacja odległości w pracy z tym elementem pomogły nam kije i balony. Przyzwyczajenie się do pewnej odległości i umiejętność jej utrzymania było zadaniem, które ćwiczyliśmy w parach i grupach.
Rola używania muzyki a także samej ciszy została w grupie zrozumiana po wykonaniu serii ćwiczeń rozgrzewkowych i tanecznych, pokreślona tu została rola muzyki jako tempa pracy i energii jaka ona ze sobą niesie a także wpływu na naszą wyobraźnię. Cisza jako pewno rodzaju „muzyka” została też pokazana jako bardzo ważny element pracy z ciałem i kontaktu ze swoim ciałem.
W końcowej fazie zajęć połączyliśmy głos, ruch, emocje w różnego rodzaju ćwiczeniach grupowych, gdzie wspólnie sterowaliśmy siłą głosu, emocji tempem ruchu. Pozwoliło to poczuć energię grupy a także zobaczyć jak mocny wpływ na nas ma grupa i siła jej jako całości.
W ostatniej fazie zajęć powiedziane zostało jak ważna jest relaksacja oraz przeprowadzono pokazowy rodzaj grupowego masażu. Element relaksacji pokazał, jak odnosić się z szacunkiem do ciała partnera i tego czym jest dotyk i energia grupy. Skuteczność i siłę tego ćwiczenia podkreśliło zmęczenie po tak intensywnym warsztacie i dało możliwość spokojnego powrotu uczestnikom do domu.
Janusz Szymański
Artykuł powstał dzięki współpracy w ramach projektu „Arteterapia drogą do twórczej integracji VI” współfinansowanego ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz 1%.
