Warsztat zaplanowano na 24 godziny zajęć praktycznych z omówieniem i informacją zwrotną od uczestników po każdym bloku zajęciowym. Program został zbudowany w oparciu o ekspresję ciała
i elementy komunikacji niewerbalnej z drobnym udziałem słowa.
W pracy z osobami z niepełnosprawnościami zwrócenie uwagi na ciało jego ekspresję i komunikat wyrażany często w zastępstwie tego, co mogłoby być powiedziane słowem jest bardzo ważnym elementem komunikacji, obserwacji i zrozumienia tego, co chce nam powiedzieć druga osoba.
Dlatego pierwszy cykl zajęciowy poświęciliśmy zwróceniu uwagi na to, co widać a czego nie widać w drugim człowieku. Uczestnicy mogli sami opowiedzieć o tym, co ich zdaniem jest widoczne a co nie w nich samych, a potem skonfrontować to z opinią innych.
Taka forma zajęć integracyjnych pozwala na bliższe przyjrzenie się każdej osobie w grupie, w której będziemy pracować przez 3 dni. Zwrócenie uwagi na poszukiwanie zadań i form do integracji grupy było tu też ważnym elementem. Instruktor powinien poszukiwać swoich pomysłów na tego typu formy poznawcze bez obawy porażki i nie bać się używać własnych pomysłów. W początkowej fazie zwrócona została również uwaga na potrzebę rozgrzania ciała, jeśli zamierzamy z nim popracować w czasie warsztatu. Element rozgrzewki jest tak samo ważny jak późniejsze zadania w pracy z ciałem, dobrze przeprowadzona rozgrzewka dostosowana do pory dnia i energii grupy może pozwolić na zrealizowanie zadań na dużo lepszym poziomie. Zwróciłem tutaj uwagę na różnice pracy z grupą na początku dnia i wieczorem.
Kolejnym ważnym elementem warsztatu była praca z przestrzenią, określenie swojego miejsca w przestrzeni z zastanowieniem się, dlaczego je wybieram i jak jest moja relacja z tym miejscem. W pracy z osobami z niepełnosprawnościami często możemy się spotkać z tym, że ktoś bardzo lubi być tylko w jednym miejscu sali, warto się temu poprzyglądać czy jest to relacja z miejscem czy osobami w pobliżu czy konkretnym przedmiotem, a może z temperaturą powietrza. Orientacja w przestrzeni pozwala na lepszą pracę sceniczną, umiejętność wyczuwania swojej przestrzeni do grania pozwala zaistnieć aktorowi w pełni, a także buduje umiejętność współpracy z innymi osobami na scenie. Możliwość poruszania się w przestrzeni z zamkniętymi oczami zmusza do odtwarzania sobie tej przestrzeni w wyobraźni, a dzięki temu również bardziej się tej przestrzeni przyglądamy – wprowadzono tu ćwiczenia oparte na liderze i osobie, która ufa swojemu przewodnikowi. Była możliwość sprawdzenia się w roli prowadzącego i bycia prowadzonym, porównania uczuć i emocji jakie towarzyszą tym rolą.
Wprowadzenie elementów improwizacji kontaktowej pozwoliło uruchomić pracę obu półkul mózgowych dzięki przejęciu sterowania ciałem przez inne osoby, ćwiczenia zwracały uwagę na partnerowanie, proces twórczy i brak możliwości ułożenia planu działania. Improwizacje często prowadziły do bardzo twórczych procesów, w których uczestnicy mogli pobyć „tu i teraz”. W czasie tej formy pracy zwrócono uwagę, że posiadamy różne energie i różne ciała, a możliwe jest zrozumienie i wspaniała współpraca, podkreślono tu możliwość takiej pracy niezależnie od wad naszego ciała i ograniczeń ruchowych. Elementy pracy opierały się na komunikacji niewerbalnej – włączone tutaj zostały ćwiczenia typu „lustro” i „bliźniak”. Pozwoliło to na stopniowe przechodzenie z pracy dwójkowej na trójkową i dalej grupową, grupa mogła zapoznać się z wariacjami tych dwóch ćwiczeń i pokazaniem jak je dostosować do różnych niepełnosprawności. Zwrócono tu uwagę, że wysiłek fizyczny jest nieodzownym elementem pracy z ciałem i nie należy go absolutnie unikać, gdyż tylko taka praca prowadzi do rozwoju i samozadowolenia po wykonaniu zadań. W pracę na tym etapie wprowadzono elementy świadomości oddechowej i pracę na wspólnym oddechu z użyciem folii.
Rola używania muzyki, a także samej ciszy została w grupie zrozumiana po wykonaniu serii ćwiczeń rozgrzewkowych i tanecznych, pokreślona tu została rola muzyki jako tempa pracy i energii jaka ona ze sobą niesie, a także wpływu na naszą wyobraźnię. Cisza, jako pewno rodzaju „muzyka”, została też pokazana jako bardzo ważny element pracy z ciałem i kontaktu z nim.
W końcowej fazie zajęć połączyliśmy głos, ruch, emocje w różnego rodzaju ćwiczeniach grupowych, gdzie wspólnie sterowaliśmy siłą głosu, emocji czy tempem ruchu. Pozwoliło to poczuć energię grupy, a także zobaczyć jak mocny wpływ na nas ma grupa i jej siła jako całości.
W czasie całego warsztatu pracowaliśmy z piłkami rehabilitacyjnymi, które były wykorzystane do pracy z ciężarem oraz przykładem pracy z przedmiotem.
Janusz Szymański
Zajmuje się technikami parateatralnymi z zakresu teatru, ekspresji ciała i ruchu, posiada doświadczenie w pracy z wieloma grupami teatralnymi. Organizator i prowadzący Ogólnopolskich i Międzynarodowych Warsztatów Teatralnych „Dialogi”, twórca grupy „Warsztaty Ekspresji Twórczej” działającej przez 23 lata w Radzyniu Podlaskim.
Wykładowca „Choreoterapii” na studiach podyplomowych (Art-terapia) na Uniwersytecie Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, członek zarządu Polskiego Stowarzyszenia Terapii przez Sztukę.
Artykuł powstał dzięki współpracy w ramach projektu „Arteterapia drogą do twórczej integracji V” współfinansowanego ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz 1%.